Een persoonsverwisseling: foto Vincent van Gogh blijkt broer Theo
Een persoonsverwisseling! De foto in sepia uit de collectie van het Van Gogh Museum toont niet wie we dachten dat-ie toont. Het jongetje met de ernstige blik die in vele biografieën en andere publicaties staat, betreft geen beeltenis van de schilder Vincent van Gogh, maar van diens broer, kunsthandelaar Theo van Gogh. Dit blijkt uit onderzoek van Yves Vasseur en het Van Gogh Museum.
Er bestonden al een paar jaar twijfels over of het wel Vincent was die op de foto stond. In 2014 gebruikte het VPRO-Programma Studio De Jong dit fotoportret en een exemplaar van enkele jaren later ter identificatie van een vermeend derde portret. Toen werd al geopperd dat de kleine rossige man wel eens een jeugdportret van iemand anders zou kunnen zijn (nee, niet Arnon Grunberg). Onafhankelijk hiervan concludeerde Yves Vasseur (algemeen commissaris Mons culturele hoofdstad 2015) dat het onwaarschijnlijk was dat het bewuste jongetje Vincent was. De fotograaf van het portret, Balduin Schwartz, opende pas in 1870 zijn fotostudio in Brussel. Vincent was toen zeventien. Het poserende jongetje is zichtbaar jonger.
Vincent ging niet graag op de foto. Tegenover zijn talrijke geschilderde zelfportretten stond tot 1957 maar één fotoportret: de voornoemde afbeelding van de schilder als negentienjarige. Hij poseert in jasje-dasje en kijkt alsof iemand hem net een ingewikkelde hoofdrekensom heeft opgegeven. In 1957 voegde Van Gogh-expert Mark Edo Tralbaut hier een oudere foto aan toe: een beeltenis van de schilder rond z’n dertiende. Nimmer werd de vraag gesteld of het jongetje daadwerkelijk Vincent van Gogh betrof. Door de treffende gelijkenis (de kin, de ooghoeken) met de adolescent op die andere foto werd automatisch aangenomen dat het hem wel móest zijn.
Theo
Maar als het Vincent niet was, wie was het dan wel?
Vasseur en het Van Gogh Museum meenden op grond van de grote gelijkenissen tussen de geportretteerden dat de persoon in kwestie onder Vincents bloedverwanten moest worden gezocht. Zijn broer Theo was daarbij een logische kandidaat. Theo was in 1873 uitgeweken naar Brussel om te werken voor de kunsthandel Goupil & Cie en liep dagelijks op weg van z’n pension naar z’n werk langs de fotostudio van Balduin Schwartz. Hij liet er ook een foto maken, zo weten we uit een brief, waarschijnlijk als verjaardagscadeau voor z’n vader, Theodorus. Hij was toen 15, een leeftijd die beter overeenkomt met het uiterlijk van de jongen op de foto. Bovendien had Theo fijnere trekken en een hoger voorhoofd dan z’n broer, kenmerken die we eveneens terugzien. Een laatste pro-Theo argument vormden Theo’s ogen. Die hadden een opvallende, staalblauwe kleur, precies het soort ogen als die van het jochie op de foto. Vincent was Theo, concludeerde men aldus.
Om de zaak waterdicht te krijgen wendde men zich tot Zeno Geradts, bijzonder hoogleraar Forensische Data aan het Instituut voor Informatica van de Universiteit van Amsterdam. Daar bestudeerden twee specialisten aan de hand van richtlijnen van het Nederlands Forensisch Instituut zes foto’s van Vincent en Theo. Men kwam tot een gelijkaardige conclusie: naar ‘hoge waarschijnlijkheid’ was het jongetje inderdaad Theo van Gogh, niet Vincent.
Willem van Gogh, achterkleinzoon van Theo en bestuursadviseur van het Van Gogh Museum, spreekt van een ‘belangrijke bijdrage’ in het ‘op de juiste manier overdragen’ van ‘het erfgoed van Vincent van Gogh.’ Directeur Axel Rüger: ‘Met deze ontdekking zijn we een illusie armer en een portret van Theo rijker. In feite bevinden we ons nu weer in de situatie van 1957, met maar één fotoportret van een jonge, 19-jarige Vincent van Gogh.’