Taki mistrz był tylko jeden. "Kwaśniewski zapytał, czy zdobędę złoto. Potwierdziłem"

•  Waldemar Legień od 30 lat mieszka we Francji, gdzie wciąż zajmuje się szkoleniem judo. W czasie urlopu odwiedził ojczyznę i opowiedział nam o swojej karierze.
• Wielki mistrz wspomina, jak trafi do judo i przedstawia kulisy walki o złote medale olimpijskie
• Opowiada nam o niesamowitym i przypadkowym spotkaniu w Paryżu z człowiekiem, który kiedyś analizował jego walki dla kadry Związku Radzieckiego i co z ich rozmowy wynikło
• Więcej ciekawych historii przeczytasz w serwisie premium "Przeglądu Sportowego"

ANTONI BUGAJSKI: Spotykamy się w pana rodzinnym Bytomiu, ale rzadko pan tu bywa.

WALDEMAR LEGIEŃ: Staram się być przynajmniej raz w roku. Dawniej, gdy żyli rodzice żony i nasze dzieci były młodsze, przyjeżdżaliśmy zimą, w okolicach świąt. Teraz dzieci są dorosłe, jeden syn mieszka w Warszawie, drugi we Francji.

Pan we Francji jest od 30 lat. Już pan nie wróci na stałe?

Wrócę, ale muszę jeszcze dokończyć kilka spraw. 30 lat to połowa mojego dotychczasowego życia, więc takie decyzje nie są proste z wielu powodów. W każdym razie w Bytomiu mam dom, nie pozbyliśmy się go po wyjeździe z Polski, więc gdy teraz tu jestem, mam się gdzie zatrzymać. Zostało też kilku dobrych znajomych, z którymi zawsze miło się spotkać. Co tu dużo mówić, Bytom to moje miasto.

Po igrzyskach olimpijskich w Barcelonie był pan już asystentem Marka Rzepkiewicza w polskiej kadrze narodowej judo. Może czas zostać głównym szkoleniowcem?

Teraz już dla mnie za późno. To bardzo intensywna praca, wymagająca częstych wyjazdów, taki tryb życia mam już za sobą.

A widzi pan dla siebie jeszcze jakąś rolę w polskim judo?

To nie zależy tylko ode mnie. Kiedyś usunięto mnie z zarządu Czarnych Bytom i muszę przyznać, że było to dla mnie bardzo przykre doświadczenie, bo mówimy o klubie, dla którego coś zrobiłem. Mówiąc obrazowo, dostałem mocnego kopniaka i dobrze, że było otwarte okno, bo wylatując, mógłbym sobie zrobić krzywdę. Teraz mam sygnały, żebym wrócił, są też nowi ludzie, ale trudno mi udawać, że w przeszłości nic się nie stało.

Miałem dziewięć lat, przymknęli oko

Powrót do Polski to kwestia osiągnięcia wieku emerytalnego?

We Francji został ostatnio podniesiony, ale nie to mnie blokuje. Zresztą w Polsce na emeryturę idzie się po ukończeniu 65 lat, czyli jeszcze później. Tak czy inaczej, część emerytury mam wypracowaną tam, a część tutaj.

W pana przypadku jest jeszcze emerytura olimpijska.

To są dodatkowe pieniądze, na pewno ważne, jednak nie można polegać tylko na nich.

Ten Bytom, w którym pan się urodził i chodził do szkoły, miał mocny sport. Polonia i Szombierki grywały w piłkarskiej ekstraklasie, lata świetności mieli hokeiści Polonii, mocną pozycję zbudowali koszykarze Stali Bobrek. Dla lubiącego aktywność fizyczną chłopaka z Bytomia od najmłodszych lat nie brakowało ciekawych inspiracji. Pan zgłosił się do sekcji judo Czarnych Bytom.

Do futbolu mnie nie ciągnęło, bo w piłkę grałem z kumplami na podwórku i to mi wystarczyło. Bardzo popularny na Śląsku był boks, ale nie chciałem się bić po twarzy i co chwila mieć rozciętą skórę. Do judo trafiłem trochę przypadkowo. W szkole ćwiczyłem gimnastykę, grałem w piłkę ręczną, chodziłem na SKS. Jeden z kolegów powiedział mi, że spodoba mi się judo, bo jestem nieźle wygimnastykowany. Uznałem, że chodzi bardziej o gimnastykę akrobatyczną i z takim nastawieniem poszedłem do klubu, a właściwie zaprowadził mnie ojciec. Pracował na kopalni Dymitrow, która utrzymywała klub, więc najprościej było tam trenować.

Ile miał pan lat?

Dziewięć, a trenować judo można było dopiero od dwunastu.

Przymknęli oko?

Można powiedzieć, że trenowałem nieoficjalnie, bez badań lekarskich. W klubie wymagali, żeby był podpis wychowawczyni klasy, że zgadza się na moje treningi w klubie. Nie zgodziła się. "Dziecko, połamią cię, krzywdę sobie zrobisz". Mimo to trenowałem. Kolegów w sekcji miałem o parę lat starszych, większych i cięższych. Przeżyłem i paradoksalnie być może na tym skorzystałem. Umiałem walczyć z większymi. Potem dzięki temu łatwiej było mi się odnaleźć w wyższej kategorii wagowej i ponownie zdobyć olimpijskie złoto, zresztą jako pierwszy dżudoka na świecie.

• Zobacz także: Takiego Skarbu Kibica lig zagranicznych jeszcze nie było. Aż 164 strony o największych ligach Europy

Pierwsza nagroda potłukła się w drobny mak

W szkole często się pan bił na przerwach?

Ani na przerwach, ani po lekcjach. Byłem spokojny, raczej wyciszony.

Nie był pan szkolnym łobuzem?

Nie. Łobuzy to byli moi koledzy. Miałem wielu takich kumpli, którzy do dzisiaj mnie szanują za to, co osiągnąłem w sporcie, choć niektórzy z nich mieli problemy z prawem, znam takich, co wylądowali w więzieniu.

Kiedy pan poczuł, że w judo może osiągnąć coś wartościowego?

Te zajęcia dość szybko zaczęły mi się podobać. I wciągać. W klubie trener Jan Tworogal, któremu wiele zawdzięczałem w tamtych początkowych latach, dbał o element rywalizacji, bo on jest motywujący. Dzielono nas na grupy, które między sobą rywalizowały na zasadzie turniejów. Pamiętam, że na pierwszych zawodach zająłem trzecie miejsce i byłem z siebie bardzo dumny. W nagrodę dostałem jakiś odlew z gipsu. Niestety wyleciał mi z rąk i potłukł się w drobny mak. Ojciec próbował to w domu skleić, ale nie było szans. Taki był los mojego pierwszego trofeum. Najniższa kategoria wagowa wynosiła 40 kilogramów, a ja w dżudodze ważyłem 32–35.

Walki z większymi i cięższymi nie zniechęcały pana?

Przeciwnie, bardzo mnie mobilizowały. Zdarzyły się na początku zawody, do których nie chcieli mnie dopuścić, bo brakowało mi i wagi, i lat. Bardzo prosiłem, mój trener też i w końcu sędzia zawodów się zlitował. "No dobra, to tylko jedna walka więcej". Wystartowałem i wygrałem turniej. Niby tylko regionalny, ale dla mnie była to wielka impreza. W Czarnych zacząłem trenować w 1973 r., a rok wcześniej na igrzyskach olimpijskich w Monachium Antoni Zajkowski zdobył srebrny medal, a ja nie miałem o tym zielonego pojęcia, nic mi to nie mówiło. Nie to, że nie interesowałem się judo, ale w ogóle sport wolałem uprawiać niż go oglądać.

Dzisiaj się to zmieniło?

Rzadko oglądam sport na żywo. Ze dwa razy byłem na meczach Paris Saint-Germain, ale to już zdecydowanie przed Leo Messim i Neymarem. Największe wrażenie zrobił na mnie mecz Francja – Irlandia w rugby. Byłem w szoku, gdy zobaczyłem wypełniony stadion i poczułem tę całą niesamowitą otoczkę. Dzisiaj pod względem organizacji wielkich imprez dogoniliśmy świat, ale kiedy dopiero zamieszkałem we Francji, poznałem inny świat sportu.

• Zobacz także: Polak zabawił się na Old Trafford. "Nie sądziłem, że mogę tak zarabiać na życie"

Na podium zagrali mi hymn Jugosławii

Wróćmy do Polski. Któremu trenerowi judo zawdzięcza pan najwięcej?

Ryszardowi Rejdychowi, bo on wprowadził mnie w wyczynowy świat dżudo. Wiedział, co chce, znał technikę i ją rozwijał. Pamiętam jego słowa, które też powtarzam adeptom: "Ucz się od przeciwników, wybieraj od nich najlepsze rzeczy i próbuj dopasować do twoich potrzeb".

Dla pana sportowym przełomem był złoty medal mistrzostw Europy juniorów w 1981 r.?

Tak, bo to był czas, kiedy bardzo mocno w górę poszedłem z wagą. Szybko rosłem, więc pojawiły się częściowe problemy z koordynacją. W marcu na mistrzostwach Polski zająłem zaledwie siódme miejsce, a jesienią w San Marino zostałem jednak mistrzem Europy. Na szczęście po drodze były inne turnieje, w których pokazałem, że forma zwyżkuje i warto wystawić mnie w kadrze na mistrzostwa. Byłem jedynym Polakiem, który zdobył wtedy medal. Na podium zagrali mi hymn jugosłowiański. Potem przepraszali, że był podobny i się pomylili.

W San Marino w walce o złoto pokonał pan Franka Wieneke. Siedem lat później spotkaliście się w finale igrzysk w Seulu. Akcję ocenioną na zwycięski ippon wykonał pan 13 sekund przed końcem pojedynku.

Spotkaliśmy się kiedyś na obozie dla trenerów organizowanym przez niemiecką federację. Byliśmy zaproszeni, żeby poprowadzić zajęcia. Przez pomyłkę ktoś zapisał, że odbędą się one w tym samym czasie. Zaproponowałem, abyśmy w takim razie poprowadzili zajęcia razem, ale organizatorzy nie chcieli o tym słyszeć, bo zamierzali optymalnie wykorzystać naszą obecność, więc jednego z nas przesunęli na następny dzień. Była okazja pogadać i wróciliśmy do tych czasów z mistrzostw Europy juniorów. Miałem w finale trzy akcje ocenione na kokę. Po tylu latach Frank mi mówi: "Słyszałem, jak po każdej z tych udanych akcji szyderczo się śmiałeś. Strasznie mnie to wkurzało i wyprowadzało z równowagi. Jak ja ci chciałem wtedy wpieprzyć, ale nerwy były złym doradcą".

Naprawdę pan się z niego śmiał?

A skąd! Ze zmęczenia nawet jego twarzy nie widziałem, do śmiechu na pewno mi nie było. Gdy trafiłem w jego imadła, myślałem, że już koniec, nie wiedziałem, co się dzieje. W końcu poradziłem sobie, znalazłem rozwiązanie. W każdej walce zawsze trzeba znaleźć rozwiązanie.

W pół godziny potrafiłem wypić pięć litrów

Podoba mi się, że przed startem w Seulu odważnie zapowiedział pan, że jedzie po złoto i dotrzymał słowa.

Na taką deklarację dałem się namówić dość przypadkowo. Czułem się mocny, bo na mistrzostwach świata w Essen zająłem trzecie miejsce, wszystko szło w dobrym kierunku.

To trzecie miejsce trzeba było odpowiednio docenić, biorąc pod uwagę, że wcześniej miał pan dosyć poważne problemy zdrowotne.

Okazało się, że mam kamień nerkowy. Ból był niewyobrażalny, trzeba było pozbyć się kamienia z organizmu, a to kolejny ogromny ból. Powrót do normalnego treningu i formy zajął mi osiem miesięcy.

Jak się pan leczył?

Stosowałem różne sposoby. W ciągu pół godziny potrafiłem wypić pięć litrów płynu. Wjeżdżałem na ostatnie piętro wieżowca w Bytomiu i zbiegałem w dół, wielokrotnie, bo to pomaga. Była mowa o operacji, ale w końcu organizm sobie poradził.

W takiej sytuacji lepiej nie obiecywać mistrzostwa olimpijskiego.

Byłem w telewizji i przyznałem, że stać mnie na złoto, coś w tym stylu. Nie powiedziałem, że na pewno wygram. Ale jak już z moich ust padło hasło "złoty medal", to się do mnie przykleiło. Wszyscy uznali, że Legień w Seulu chce być mistrzem olimpijskim. Mieliśmy spotkanie przed wylotem na igrzyska z ministrem sportu Aleksandrem Kwaśniewskim. I on naprawdę interesował się sportem. Już wcześniej obiecał, że będzie na wszystkich mistrzostwach Polski w dyscyplinach olimpijskich. Na mistrzostwach w judo też był, tylko że ja wygrałem dzień wcześniej, a potem walczyłem w open i przegrałem pierwszą walkę z zawodnikiem z kategorii 86 kg. Mimo to zostałem uznany za najlepszego zawodnika turnieju, bo w swojej wadze wszystko wygrywałem przed czasem. Ale to tak na marginesie. W każdym razie podczas tego spotkania przed odlotem olimpijczyków minister Kwaśniewski zapytał mnie, czy rzeczywiście będzie złoty medal, bo już znał tę moją wypowiedź z telewizji.

I co pan powiedział?

A co miałem odpowiedzieć, jeśli sam minister dopytuje? "Oczywiście, panie ministrze, musi być złoto!".

• Zobacz także: Właściciel Rakowa wdarł się do czołówki. Oto najważniejsi inwestorzy w polskiej piłce w XXI w. [RANKING]

Krzyczeli do niego, że samochód odjeżdża

No to nałożył pan sobie na barki dodatkową presję.

Z tym akurat nie miałem problemu. Psychicznie zawsze byłem mocny, nie pamiętam, żebym kiedykolwiek się spalił, umiałem przełamywać kryzysy. Minister, który poleciał na igrzyska, miał szczególnie moje starty na oku, bo najwyraźniej uwierzył, że zdobędę złoto. W hali pojawił się już na półfinale. Na trybunach nie było za wielu Polaków, dlatego nawet go słyszałem, choć nie miałem pojęcia, że to on mnie tak mocno dopinguje.

W czasie walki docierały do pana takie bodźce zewnętrzne?

Gdy odpadł Koreańczyk, czyli reprezentant gospodarzy, trybuny trochę się wyludniły i polskie okrzyki dało się wyłowić. Zresztą nie tylko polskie, bo i rosyjskie.

Jak to?

W półfinale miałem bardzo ciężką walkę z Baszyrem Warajewem, zawodnikiem radzieckim, a w zasadzie Czeczenem. Wcześniej dwa razy z rzędu zdobywał mistrzostwo Europy i był wicemistrzem świata. Gdy powoli przejmowałem inicjatywę, ktoś w kółko krzyczał w jego kierunku "Maszyna ujezżajet, maszyna ujezżajet!". Docierało to do mnie, ale zupełnie nie wiedziałem, o co chodzi, jaki to samochód ucieka i co ma z tym wspólnego mój przeciwnik. Dopiero później rozumiałem, że pewnie za złoty medal miał obiecany samochód i gdy zaczynał ze mną przegrywać, to ten samochód rzeczywiście mu odjeżdżał.

A potem był zwycięski finał.

Czułem, że przegrywam, jeśli doszłoby do wskazania przez sędziów, raczej nie miałbym szans. Wieneke był mistrzem olimpijskim z Los Angeles, reprezentował kraj Zachodu – to wszystko miało znaczenie. Musiałem zaryzykować zwycięską akcję. Potem ją analizowałem i przyznaję, że była daleka od ideału, ale decydował efekt zaskoczenia. Niemiec się tego nie spodziewał, on już czuł zwycięstwo i szedł w tym kierunku. Gdy spadł, to już nawet się nie bronił. Nawet jeżeli nie byłoby ipponu, tylko niżej oceniona akcja, już bym tego prowadzenia nie oddał. On to dobrze wiedział.

• Zobacz także: Grecka energia Józefa Wandzika. "Grozili, że dostanę trzy lata"

10 tysięcy dolarów za pierwsze złoto

Po igrzyskach w Seulu poczuł pan popularność?

Bardzo. W Korei na najwyższym stopniu podium z Polaków stanąłem tylko ja i Andrzej Wroński w zapasach. To zostało w kraju docenione. Popularność była jednak męcząca, co tu dużo gadać. Marzyłem o odpoczynku, także mentalnym, a tu jednak trzeba było przyjmować przeróżne zaproszenia, odwiedzać szkoły, instytucje, urzędy, udzielać wywiadów. To wszystko jest miłe, ale pojawia się też znużenie. Człowiek chciałby się zresetować, ale nie było szans.

Jaką nagrodę pan dostał za olimpijskie złoto?

Dziesięć tysięcy dolarów i to było sporo. W Barcelonie mistrzowie dostawali 20 tysięcy, ale biorąc pod uwagę zmiany w kursie, wydaje mi się, że nagroda z Seulu i tak miała większą wartość. No i w Plebiscycie "Przeglądu Sportowego" na najlepszego sportowca w 1992 r. dostałem fiata tipo, cztery lata wcześniej nie było tak wartościowej nagrody za zwycięstwo. Zaczynał się czas, kiedy pieniądze w profesjonalnym sporcie były coraz większe.

Długo pan jeździł tym fiatem?

Zabawna historia była z plebiscytową nagrodą. W sobotę było ogłoszenie wyników, a w niedzielę rano odbierałem samochód w salonie. Wyprowadzili mi go na zewnątrz, dali kluczyki, kartę wozu, potwierdzenie, że samochód należy do mnie. I tyle. Dzisiaj sytuacja nie do pomyślenia. Na przedniej szybie był napis, że to nagroda za pierwsze miejsce, inne slogany, więc mało co zza kierownicy widziałem. Ruszyłem w drogę, dojechałem do ronda, zatrzymali mnie policjanci. Proszą o dokumenty, ja im tłumaczę, że wygrałem wczoraj plebiscyt, że samochód jest nagrodą, dopiero co zabrałem go z salonu. Oni kiwają głowami i mówią, żebym bez ubezpieczenia nie jechał, że na Dworcu Centralnym jest punkt, można sobie wykupić. Poszliśmy z żoną na ten dworzec, ale w niedzielę wszystko pozamykane. No to co robimy? Jedziemy! Do Bytomia 300 kilometrów, dotarliśmy szczęśliwie. Potem sprzedałem ten samochód, nawet nie zdążyłem go na siebie zarejestrować.

• Zobacz także: Był zjawiskiem w futbolu. Esesman chciał go okaleczyć. "Już nigdy nie zagrasz!"

"Nigdy nie robiłeś dwa razy tego samego błędu"

W finale olimpijskim w Barcelonie, już w wyższej kategorii, pokonał pan w finale Francuza Pascala Tayota. Od początku starał się pan narzucić swoje warunki, wypracować przewagę, którą można potem bronić.

Rzuciłem go na yuko i był taki moment, że dostałem drugą karę. Zaczął się do mnie zbliżać, pomyślałem sobie, że jeśli przegram tę walkę, będę idiotą. Wykonałem rzut na kokę i potem pilnowałem wszystkiego.

Francuzi narzekali, że był pan w tej walce cyniczny i wyrachowany.

Po latach słyszałem komentarz z telewizji francuskiej do tej finałowej walki. Padają słowa, że walczę jak Włoch, że kradnę sekundy, że zachowuję się jak cwaniak. Gdy już zamieszkałem we Francji, też słyszałem takie uwagi. Wtedy im tłumaczyłem, że Tayot był bardzo mocnym zawodnikiem w parterze, wszystkich wykańczał w ostatnich minutach, nawet najlepszych. A mimo to w walce ze mną nic nie był w stanie zrobić, cały czas był dołowany, bo to ja kontrolowałem walkę. Gdy słuchali takich argumentów, przyznawali mi rację.

Czyli owoce przynosiły też wiedza i doświadczenie.

Już po wyjeździe do Francji byłem na turnieju w Paryżu. Usiadłem na trybunach, zaczepił mnie jakiś gość. Pyta mnie, czy rozumiem język rosyjski, po czym mówi: "Ja cię znam". I wymienia moje dawne walki, jedna po drugiej, ich przebieg, wyniki. Szok. Okazało się, że pracował dla radzieckiej ekipy i jego rola polegała na analizie występów rywali, przygotowywaniu ich profilu, także psychologicznego. "Wiesz, imponowało nam, że ty nigdy nie robiłeś dwa razy tego samego błędu". Wyciągnął mi walkę z turnieju, który kiedyś odbywał się w Niemczech, to był wyjazd klubowy. W finale walczyłem wtedy z Ruskiem. Przed pojedynkiem była dłuższa przerwa, wyszedłem na dwór i co za pech, użądliła mnie pszczoła. Dłoń mi tak mocno spuchła, że nie mogłem zgiąć palców. Praktycznie byłem wyeliminowany, ale ambitnie wyszedłem na tatami i przegrałem przez kary za pasywność. W czasie walki ten Rusek cały czas kopał mnie w nogę albo od zewnątrz, albo od środka. Niby podcinanie, ale dostawałem takie kopy, że aż miałem siniaki. I ten facet z trybun mówi: "Byłeś wtedy strasznie prowokowany, a jednak nie dałeś się wyprowadzić z równowagi, a to cenna sztuka". Jest wielu dżudoków, którzy tracą głowę i to przesądza o ich porażce. Nieraz mówię do moich zawodników – podczas walki sprzedałbym ci dwa kopy i już byś był mój. Bo się zdenerwujesz, a wtedy robi się błędy, przestajesz chłodno myśleć.

• Zobacz także: "I to ty go, Zbyszek, wpuściłeś"! Gwiazda biznesu skończyła za kratami

Część sportowa serca przejęła funkcję tej, która nie pracuje

Nie żałuje pan, że nie postanowił trenować do następnych igrzysk? Gdyby w Atlancie znowu udało się zdobyć złoto, byłby pan jeszcze większy.

Po starcie w Barcelonie zastanawiałem się, co dalej. Rozmawiałem z moim kolegą Andrzejem Sądejem, który wtedy pracował z reprezentacją Kanady. "Zostałeś drugi raz z rzędu mistrzem olimpijskim. Nie daj się namawiać na kolejne cztery lata, kończ w glorii i chwale". Utwierdził mnie w przekonaniu, że to idealny moment na pożegnanie z rolą zawodnika. Miałem wtedy 29 lat i czułem, że gdybym się zawziął, pociągnąłbym jeszcze do Atlanty, lecz wymagałoby to już wielkich wyrzeczeń, których nie chciałem podejmować. Startowałem jeszcze przez rok w lidze austriackiej i to był naprawdę koniec. Ostatni raz w Polsce wystąpiłem w grudniu 1992 r. na lidze, zdobyliśmy z Czarnymi Bytom mistrzostwo kraju.

W Racing Club de France, gdzie pan pracuje na co dzień, nie namawiali wtedy na kontynuowanie zawodniczej kariery?

Był taki jeden start i nawet wygrywałem, ale okrutnie się męczyłem. Musiałem się spinać, tym bardziej że wszyscy patrzyli na dwukrotnego mistrza olimpijskiego. Twardo powiedziałem, że to koniec. W testowych walkach w naszym klubie bywałem lepszy od Djamela Bourasa, ale nie chciałem, by ktokolwiek wyciągał z tego argument, że powinienem jednak wrócić. To były tylko sparingi i nic więcej. Inna sprawa, że Bouras w Atlancie został mistrzem olimpijskim.

W 2017 r. pojawiły się niepokojące informacje o pana zdrowiu.

Przeszedłem zawał serca, ale spokojnie, nie ma już żadnego problemu. Przytrafiło mi się to akurat podczas mistrzostw Europy w judo, które odbywały się w Warszawie. Czułem się dobrze, zupełnie normalnie, ale wieczorem zaczęło się dziać coś złego, jakieś pieczenie w dołku. Potem musiałem przechodzić żmudną rehabilitację we Francji, ale warto było poświęcić tyle czasu dla własnego zdrowia. Część serca mam uszkodzoną, ale jak powiedział lekarz – część sportowa przejęła funkcję tej, która nie pracuje. I tego się trzymam. Nie brakuje mi sił i życiowego optymizmu.